Türkiye'de Organ, Böbrek ve Karaciğer Nakli

Organ bağışı, organ bağışçısı kişiden bir organ veya dokunun cerrahi olarak çıkarılıp başka bir kişiye yerleştirilmesi işlemidir. Organ nakli, hasta bireyin organı fonksiyonunu kaybettiğinde veya hastalık, yaralanma nedeniyle hasar gördüğü durumlarda gereklidir.

Organ nakli modern tıbbın en büyük gelişmelerinden biridir. Türkiye'de karaciğer, kalp ve böbrek nakillerinin başarı oranı yüksek iken, son zamanlarda pankreas nakilleri de gerçekleştirilmektedir.

Organ nakli hasta bireylere sağlıklı bir yaşam ve daha uzun yaşam süresi verebilmesine rağmen aynı zamanda organ rejeksiyonu gibi potansiyel risk ve dezavantajlar taşıyan büyük bir ameliyattır.

Her organın nakli gerçekleştirilememektedir. En sık nakledilen organlar şunlardır:

• Diyabet, polikistik böbrek hastalığı, lupus veya diğer problemler nedeniyle böbrek nakli
• Siroz ve diğer birçok neden sonucunda karaciğer nakli 
• Koroner arter hastalığı, kardiyomiyopati, kalp yetmezliği ve diğer kalp problemleri nedeniyle kalp nakli
• Diyabet nedeniyle pankreas nakli
• Kistik fibroz, KOAH ve diğer akciğer problemleri nedeniyle akciğer nakli
• Nekrotizan enterokolit, Crohn hastalığı ve diğer problemlerin neden olduğu kısa bağırsak sendromu nedeniyle ince bağırsak nakli

Aynı anda birden fazla organ nakledilebilir. Örneğin, bir kalp ve akciğerin birlikte nakli mümkündür.

Herkes organ nakli için iyi bir aday değildir. Doktorunuz organ nakli için iyi bir aday olup olmadığınızı görmek için testler yapacaktır. Enfeksiyonunuz, kontrol altında olmayan kalp hastalığınız, uyuşturucu, alkol sorununuz veya başka bir ciddi sağlık sorununuz varsa muhtemelen nakil için iyi bir aday değilsiniz.

 

Organ naklinde başarı oranı nedir?

Organ nakli ameliyatında uygulanan prosedür her zaman gelişmekte ve nakiller her geçen gün daha başarılı şekilde gerçekleştirilmektedir. Organ naklinin başarısı aşağıdaki parametrelere bağlıdır:

• Hangi organın nakledildiği
• Kaç organın nakledildiği
• Organınızın iflas etmesine neden olan hastalık 

Organ nakli öncesi hazırlık

İlk olarak, sizi bir donörle eşleştirmek için kullanılacak kan ve doku testlerini yaptırmanız gerekir.

Sağlığınıza dikkat etmeniz gerekecek. İlaçlarınızı reçete edildiği şekilde almaya ve düzenli kan testleri yaptırmaya devam edin. Yemek ve egzersiz konularında doktorunuzun talimatlarını izleyin.
 

Organ Nakli Ameliyatı Ne kadar sürer?

Hangi organın nakil edileceği dahil olmak üzere bir çok parametre ameliyatın süresini belirler. Örneğin, daha önce nakil gerektiren organdan ameliyat olduysanız veya daha önce bir nakil geçirdiyseniz, ameliyatın daha kısa sürmesi beklenebilir.

Nakil ameliyatı süreleri çok farklıdır. Örneğin:

• Karaciğer nakli, 6 ila 12 saat
• Böbrek nakli, 4 ila 5 saat
• Pankreas nakli, 4 ila 8 saat
• Hem böbrek hem pankreas nakli, 6 ila 12 saat sürer.

Cerrahınız, durumunuzu göz önünde bulundurarak size daha iyi bir tahmini süre verecektir.

Ameliyat Sonrası İyileşme Süreci

İyileşme süreci hangi ameliyatı olduğunuza ve hastanenizin izlediği standart sürece bağlıdır. Ameliyattan hemen sonra yoğun bakım ünitesine alınabilirsiniz.

Doktorunuz durumunuzun yeterince iyi olduğunuza karar verir vermez ziyaretçilerinizi görebileceksiniz. Kendinizi iyi hissediyorsanız ameliyatınız ile aynı gün bile ziyaretçilerinizi görebilirsiniz.

Hastanede kalacağınız süre geçirdiğiniz ameliyata göre değişir. Böbrek nakli için genellikle 4 veya 5 gün; böbrek ve pankreas nakli için genellikle 7 ila 10 gün hastanede kalmanız gerekebilir. Bu süre karaciğer nakli için de genellikle 7 ila 10 gündür.

Organ Nakli Ameliyatından Sonra

Ameliyattan sonra dikkat etmeniz gereken konular, nakil edilen organa, sahip olduğunuz diğer sağlık sorunlarına ve vücudunuzun yeni organa nasıl tepki verdiğine bağlı olarak şekillenecektir.

Bağışıklık sisteminizin yeni organı reddetmesini (organ rejeksiyonu) önlemek için hayatınızın geri kalanında her gün belirli ilaçlar kullanmanız gerekecektir. Zaman geçtikçe doktorunuz bu ilaçlardan bazılarını kullanmayı bırakmanızı isteyebilir.

Organ reddini önleyici ilaçlar bağışıklık sistemini zayıflattığı için soğuk algınlığı veya başka bir enfeksiyon kapma riskiniz daha yüksektir. Kalabalık ortamlardan bir süre uzak durmanız ve hasta olan insanlardan uzak durmanız gerekebilir.

Ayrıca yeni nakledilen organınızın ne kadar iyi çalıştığını görmek için düzenli kontroller ve kan testleri yaptırmanız gerekmektedir.

Yeni organınızı sağlıklı ve güçlü tutmak için yaşam tarzı değişiklikleri yapmanız gerekebilir. Bu değişiklikler sağlıklı yiyecekler yemek, düzenli egzersiz yapmak ve yeterince uyumak gibi alışkanlıkları içerir. Doktorunuz gerekli değişiklikleri planlamanızda size yardımcı olacaktır. 

Organ Rejeksiyonu Belirtileri

Organ rejeksiyonu ne kadar korkutucu olursa olsun, her zaman nakledilen organı kaybedeceğiniz anlamına gelmez. Genellikle ilacınızın tekrar ayarlanması gerektiği anlamına gelir. İşe yarayan yeni bir ilaç kombinasyonu oluşturulduğunda, rejeksiyon hali durdurulabilir. Ancak bu, sorunu görmezden gelebileceğiniz anlamına gelmez. Reddedilme belirtilerine karşı uyanık olmanız gerekmektedir. 

Organ reddinin belirtileri, nakledilen organın türüne göre değişir. Yaygın belirtiler şunları içerir:

• Nakil yerinde ağrı
• Genel güçsüzlük hissi
• Yorgunluk/enerji eksikliği
• Grip benzeri semptomlar
• Ateş
• Kilo değişiklikleri
• Kalp atış hızında değişiklik
• Daha az sıklıkta idrara çıkma

Nakil ameliyatı sonrasında zamanla organın reddedilme olasılığı azalır. Ancak organ reddi ameliyattan yıllar sonra bile gelişebilir. Bu nedenle durumunuzu kontrol altında tutmanız ve düzenli kontroller yaptırmanız çok önemlidir.

Türkiyede Böbrek Nakli

Böbrek nakli, vücudunuza yeni bir donör böbreğinin yerleştirildiği prosedürdür. Nakil genellikle böbrek yetmezliği nedeniyle yapılır. Nakilden sonra, yeni böbreğiniz, fonksiyonunu kaybetmiş olan eski böbreğin işini yapmaya başlayacaktır. 

 

Nakledilecek Böbrek Kimden Alınır?

Ameliyat ile nakledilecek böbrekler canlı donörler ve vefat eden (canlı olmayan) donörler tarafından sağlanır. Canlı donörler genellikle hastanın yakın aile üyeleri ve bazı durumlarda eşleridir. Vefat eden donörlerin böbrekleri ise genellikle, ölmeden önce organ bağış kartlarını imzalayarak böbreklerini bağışlamayı kabul eden insanlardan alınır. Bağış izni, ölen kişinin ailesi tarafından ölüm anında da verilebilir.

Tüm donörler, nakledilecek böbreğin uygun bir eşleşme olacağından emin olmak ve bulaşıcı hastalıkları, diğer komplikasyonları önlemek için dikkatli bir şekilde taranır.

Böbrek nakli prosedürü nasıl gerçekleştirilir?

Böbrek nakli, sağlıklı bir böbreğin, fonksiyonunu kaybetmiş bir böbreğin gerçekleştiremediği tüm işlevleri yerine getirmesi için vücuda yerleştirilmesini içerir.

Yeni böbrek, yakındaki kan damarlarına cerrahi olarak bağlanacağı, karnınızın sağ alt veya sol tarafına yerleştirilir. Böbreğin bu konuma yerleştirilmesi, kan damarlarına ve mesaneye kolayca bağlanmasını sağlar. Nakledilen böbreğinizin damarı ve atardamarı toplardamarınıza ve atardamarınıza bağlıdır. Yeni böbreğin üreteri, idrarın vücudunuzdan dışarı çıkmasına izin vermek için mesanenize bağlıdır.

Böbrek nakli sonrasında eski böbreğe ne olur?

Çoğu durumda, hastalıklı, fonksiyonsuz böbrekler vücuttan çıkarılmaz. Hastalıklı böbreklerinizin alınmasını gerektirebilecek üç durum vardır:

• Eski böbrekte nakledilen böbreğe yayılabilecek tekrarlayan enfeksiyon varlığı
• Orijinal böbreklerinizin neden olduğu kontrol edilemeyen hipertansiyon
• İdrarın böbreklerinizde birikmesi 

Böbrek naklinin faydaları nelerdir?

Başarılı bir böbrek nakli sizin genel durumunuzu gözle görülür şekilde iyileştirir. Transplantasyondan sonra daha normal bir yaşam tarzına dönebilir ve günlük yaşamınız üzerinde daha fazla kontrol sahibi olabilirsiniz. 

Diyalize bağlı olmak zorunda olan hastalar böbrek nakli sonrası diyalize ihtiyaç duymamaktadır.

Böbrek yetmezliği ile ilgili yaygın bir sorun olan anemi, transplantasyondan sonra iyileşebilir. Hipertansiyon problemi olan hastalarda nakilden sonra tansiyon ilacı kullanma gereksinimi ortadan kalkabilir veya azalabilir.

Böbrek naklinin riskleri nelerdir?

Böbrek naklinin riskleri herhangi diğer bir ameliyatla aynıdır. Ameliyatta kanama, enfeksiyon veya solunum problemleri oluşması riski vardır. Ayrıca nakil sonrası kullanacağınız ilaçların bazı yan etkilerini de yaşayabilir ve nakil sonrası alacağınız ilaçlar vücudunuzun enfeksiyonla savaşma yeteneğini azalttığı için enfeksiyonlara daha yatkın olabilirsiniz.

Ayrıca nakledilen organın reddedilme riski de vardır. Vücut yeni böbreği yabancı bir cisim olarak gördüğü zaman, normal olarak ondan kurtulmaya veya onu "reddetmeye" çalışacaktır. Ancak, doktorunuz bu durumun oluşmasını önlemek için size belli ilaçlar kullandıracaktır. 

Böbrek Nakli Sonrası İyileşme Süreci

Ameliyatınızdan sonra aşağıdaki tavsiyelere uymanız, kendinize veya yeni böbreğinize zarar vermemenizi sağlayacaktır:

•  Ameliyattan sonra en az altı ila sekiz hafta boyunca ağır nesneleri kaldırmaktan ve yorucu fiziksel işlerden kaçının. Ameliyat tarihinden itibaren ilk iki ila üç ay boyunca 20 kilo ve dört ila altı ay boyunca 40 kilodan daha ağır hiçbir şey kaldırmamanız önemlidir.

•  Ameliyattan sonra en az altı hafta araba kullanmaktan kaçının. Bu süre zarfında bu konuda bir arkadaşınızın veya aile üyenizin size yardımcı olabilmesi için önceden plan yapın. 

•  Egzersiz yapmanız tavsiye edilir. Germe egzersizleri ve yürüyüşle başlamanızı öneririz. Diğer mükemmel egzersizler arasında koşu, yürüyüş, bisiklet, tenis, golf, yüzme ve aerobik sayılabilir. Bunların tümü, gücünüzü yeniden kazanmanıza yardımcı olabilir ve ameliyat kesisi iyileştikten sonra kademeli olarak başlatılabilir.

•  Nakledilen böbreğinize zarar verebileceğinden sert temas içeren sporlarından kaçınmanız gerekmektedir. Herhangi bir aktivite hakkında şüpheniz varsa doktorunuza danışın.

Çoğu böbrek nakli hastası başarılı bir ameliyattan sonra birkaç ay içinde iş hayatlarına geri dönebilmektedir. Bununla birlikte iyileşme sürecinde yaşayabileceğiniz bazı problemler bu süreyi uzatabilir.

Türkiye'de Karaciğer Nakli

Bir enfeksiyon veya bazı ilaçlar, rahatsızlıklardan kaynaklanan komplikasyonlar nedeniyle karaciğer artık yeterince işlev göstermediğinde (karaciğer yetmezliği) karaciğer nakli gerçekleştirilebilir. 

Karaciğer nakli ne zaman gereklidir?

Karaciğer artık yeterince fonksiyon gösteremediğinde (karaciğer yetmezliği) karaciğer nakli düşünülür. Karaciğer yetmezliğinin iki olası nedeni, enfeksiyondan kaynaklanan akut (ani) bir karaciğer yetmezliği veya bazı ilaçlardan kaynaklanan komplikasyonlardır.

Uzun süreli karaciğer yetmezliği daha yaygındır ve aşağıdaki durumların bir sonucunda oluşabilir:

• Otoimmün karaciğer hastalığı (karaciğer dokusunun iltihaplanması ve skarlaşması) ve primer sklerozan kolanjit (karaciğerin içindeki ve dışındaki safra kanallarının skarlaşması ve daralması) dahil olmak üzere çeşitli nedenlerle kronik (uzun süreli) hepatitler gibi durumlar karaciğerde safranın birikmesine ve karaciğer yetmezliğine neden olur.
• Safra kanallarının skarlaşması ve anormal iltihaplanmalar ile kendini gösteren çocuklarda karaciğer naklinin yaygın bir nedeni olan biliyer atrezi durumu.
• Üre döngüsü kusurları dahil olmak üzere metabolik karaciğer bozuklukları.
• Wilson hastalığı da dahil olmak üzere akut karaciğer yetmezliği (karaciğer de dahil olmak üzere vücutta anormal bir şekilde bakırın biriktiği nadir bir kalıtsal hastalık).
• Karaciğer kanseri 

Karaciğer nakli olmadan önce hangi testlerin yapılması gereklidir?

Doktorunuz, ilk değerlendirmenizde tüm tıbbi kayıtlarınızı, röntgenlerinizi, karaciğer biyopsi sonuçlarınızı, ameliyat raporlarınızı ve kullandığınız ilaç listenizi gözden geçirmek isteyecektir. Eksik testleri tamamlamak ve var olanları güncellemek için aşağıdaki çalışmaların bazıları veya tümü genellikle değerlendirmeniz sırasında gerçekleştirilir:

• Karaciğer boyutunu ve şeklini, kan akışını, herhangi bir karaciğer lezyonunu gösteren görüntüler oluşturmak için X-ışınları ve bir bilgisayar kullanan bilgisayarlı tomografi (BT taraması)
• Karaciğerinize giden kan damarlarının açık olup olmadığını belirlemek için Doppler ultrason.
• Ekokardiyogram ve yetişkinler için kalbinizin değerlendirilmesine yardımcı olacak stres testi.
• Akciğerlerinizin oksijen ve karbon dioksit alışverişi yeteneğini belirlemek için solunum fonksiyon testi.
• Kan grubunu, pıhtılaşma kabiliyetini ve kanın biyokimyasal durumunu belirlemek ve karaciğer fonksiyonunu ölçmek için kan testleri ve seroloji taraması 

Bu testler belirli sorunları ortaya çıkarırsa, doktorunuz ek testler isteyebilir.
 

Nakil edilecek karaciğer kimden alınır?

Karaciğer naklinde nakledilecek organ canlı bir donör veya kadavradan alınabilir.

Canlı donörden karaciğer nakli, ileri karaciğer hastalığı olan bazı hastalar için kullanılan bir seçenektir. Bu prosedürde, sağlıklı bir canlı vericiden karaciğer parçası alınır ve hastaya implante edilir. Hem donör hem de alıcının karaciğer segmentleri birkaç hafta içinde yeterli boyuta ulaşacaktır.

Akraba, eş, arkadaş veya bazı durumlarda tamamen kimliği belirsiz özgecil bir birey olabilecek bağışçı, nakil işlemi sırası ve sonrasında mümkün olduğunca az risk olduğundan emin olmak için kapsamlı tıbbi ve psikolojik değerlendirmelere tabi tutulacaktır. Kan grubu ve vücut büyüklüğü, kimin uygun bir donör olduğunu belirlemede önemli faktörlerdir.

Hastaneler, tüm potansiyel bağışçıları karaciğer hastalığı, alkol veya uyuşturucu kullanımı, kanser veya enfeksiyon varlığı açısından değerlendirecektir. Bağışçılara ayrıca seroloji testleri ve diğer enfeksiyon testleri yapacaktır. Bu tarama karaciğer ile ilgili sorunları ortaya çıkarmazsa, donörler ve alıcılar kan grubu ve vücut büyüklüğüne göre eşleştirilir. Yaş, ırk ve cinsiyet nakilde dikkate alınmaz.

Karaciğer nakli operasyonu nasıl gerçekleştirilir?

Karaciğer nakli genellikle 6 ila 12 saat sürer. Ameliyat sırasında cerrahlar fonksiyonsuz karaciğerinizi çıkararak onu donör karaciğeri ile değiştirecektir.

Nakil operasyonu büyük bir prosedür olduğundan, cerrahların vücudunuza birkaç tüp yerleştirmesi gerekecektir. Bu tüpler, vücudunuzun operasyon sırasında ve sonrasındaki birkaç gün boyunca belirli işlevleri yerine getirmesine yardımcı olacaktır.

• Ameliyat sırasında ve ameliyattan sonraki ilk iki gün nefes almanıza yardımcı olmak için ağzınızdan soluk borusuna bir tüp yerleştirilecektir. Tüp, akciğerlerinizi mekanik olarak genişletecek bir ventilatöre bağlıdır.
• Midenizdeki salgıları boşaltmak için burnunuzdan midenize bir nazogastrik tüp yerleştirilecektir. Bağırsak fonksiyonunuz normale dönene kadar birkaç gün yerinde kalacaktır.
• İdrarı boşaltmak için mesanenize kateter adı verilen bir tüp yerleştirilecektir. Bu, operasyondan birkaç gün sonra kaldırılacaktır.
• Karaciğerin etrafındaki kan ve sıvıyı boşaltmak için karnınıza tüpler yerleştirilecektir. Bunlar yaklaşık bir hafta kadar yerinde kalacaktır.

Karaciğer nakli sonrası olası komplikasyonlar nelerdir?

Karaciğer nakli sonrası en sık görülen komplikasyonlardan ikisi nakledilen organın reddi ve enfeksiyondur:

• Organ Reddi: Bağışıklık sisteminiz vücudunuzu istila eden yabancı maddeleri yok etmek için çalışır. Ancak bağışıklık sistemi, nakledilen karaciğeriniz ile virüsler ve bakteriler gibi istenmeyen istilacılar arasındaki farkı anlayamaz, bu nedenle yeni karaciğerinize saldırmaya ve yok etmeye çalışır. Buna ret dönemi denir. Tüm karaciğer nakli hastalarının yaklaşık %30'unda ilk yıl bir dereceye kadar organ reddi vardır. Hastalar, bağışıklık sisteminin nakledilen organa saldırısını önlemek için önleyici ilaçlar alırlar.

• Enfeksiyon: Organ reddini önleyici ilaçlar bağışıklık sistemini baskıladığı için, karaciğer nakli hastaları enfeksiyon açısından yüksek risk altındadır. Bu sorun zamanla azalır. Tüm hastaların enfeksiyonlarla ilgili sorunları yoktur ve çoğu enfeksiyon bu hastalarda da ortaya çıktığında başarılı bir şekilde tedavi edilebilir. 

Karaciğer naklinden sonra ne zaman eve dönebilirsiniz?

Karaciğer naklinden sonra ortalama hastanede kalış süresi 10 ila 14 gündür. Bazı hastalar bir haftadan daha kısa sürede taburcu olurken, diğerleri ortaya çıkabilecek komplikasyonlara bağlı olarak hastanede daha uzun süre kalabilir.

Hastaneden eve sorunsuz bir geçiş sağlamak için, bakım personeli ve doktorunuz, yoğun bakım ünitesinden normal bakım katına transfer edildikten kısa bir süre sonra sizi taburcu olmak için hazırlamaya başlayacaktır. Eve gitmeden önce bilmeniz gerekenlerin çoğunu gözden geçiren bir taburculuk kılavuzu verilecek veya sözlü bilgilendirme yapılacaktır.



Türkiye'de Organ Nakli Durumu, Çeşitleri ve Süreçleri hakkında detaylı bilgi için lütfen burayı tıklayın >>


Türkiye'de Organ Nakli Kanunu, Şartları ve Ücret Durumu hakkında detaylı bilgi için lütfen burayı tıklayın >>